I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Câu thiếu cả chủ ngữ lẫn vị ngữ
Xác định các thành phần của những câu dưới đây, tìm lỗi và chữa lại câu cho đúng:
(1) Mỗi khi đi qua cầu Long Biên.
(2) Bằng khối óc sáng tạo và bàn tay lao động của mình, chỉ trong vòng sáu tháng.
Gợi ý:
Mỗi khi qua cầu Long Biên.
Trạng ngữ
Bằng khối óc sáng tạo… , chỉ trong vòng sáu tháng.
Trạng ngữ
Cả hai trường hợp trên đều mới chỉ có thành phần phụ trạng ngữ, thiếu chủ ngữ và vị ngữ. Thêm chủ ngữ và vị ngữ để chữa những câu lỗi kiểu này:
– Mỗi khi qua cầu Long Biên, tôi lại được ngắm dòng sông Hồng với mướt xanh bờ bãi.
– Bằng khối óc sáng tạo và bàn tay lao động của mình, chỉ trong vòng sáu tháng, công nhân nhà máy dệt X đã hoàn thành xong 70 % kế hoạch của cả năm.
2. Sai về quan hệ ngữ nghĩa giữa các thành phần câu
a) Đọc câu sau và cho biết mỗi bộ phận in đậm nói về ai:
Hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa, ta thấy dượng Hương Thư ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.
b) Xác định lỗi trong câu trên và sửa lại cho đúng.
Gợi ý:
– “Hai hàm răng căn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa,” thực ra là nói về dượng Hương Thư, nhưng cách sắp xếp như trên khiến người đọc hiểu là nói về “ta” – chủ ngữ trong câu. Câu này sai về quan hệ ngữ nghĩa giữa các thành phần trong câu. Có thể chữa:
Ta thấy dượng Hương Thư hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa, ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.
Hoặc:
Ta thấy dượng Hương Thư ghì trên ngọn sào, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa, giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.
II. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG
1. Tìm chủ ngữ, vị ngữ trong các câu sau:
(1) Năm 1945, cầu được đổi tên thành cầu Long Biên.
(Theo Thuý Lan)
(2) […] Cứ mỗi lần ngẩng lên nhìn bầu trời Hà Nội trong xanh, lòng tôi lại nhớ những năm tháng chống đế quốc Mĩ oanh liệt và oai hùng.
(Theo Thuý Lan)
(3) Đứng trên cầu, nhìn dòng sông Hồng đỏ rực nước cuồn cuộn chảy với sức mạnh không gì ngăn nổi, nhấn chìm bao màu xanh thân thương, bao làng mạc trù phú đôi bờ, tôi cảm thấy chiếc cầu như chiếc võng đung đưa, nhưng vẫn dẻo dai, vững chắc.
(Theo Thuý Lan)
Gợi ý: Sử dụng câu hỏi như đã hướng dẫn ở các bài tập trước để xác định chủ ngữ, vị ngữ của các câu:
Năm 1945, / cầu / được đổi tên thành cầu Long Biên.
TN
C
V
Cứ mỗi lần… trong xanh, / lòng tôi / lại nhớ… oanh liệt và oai hùng.
TN
C
V
Đứng trên cầu,… / tôi / cảm thấy chiếc cầu vẫn dẻo dai, vững chắc.
TN
C
V
2. Viết thêm vào những chỗ trống để hoàn chỉnh câu. Xác định các thành phần của câu vừa hoàn thành.
a) Mỗi khi tan trường, …
b) Ngoài cánh đồng, …
c) Giữa cánh đồng lúa chín, …
d) Khi chiếc ô tô về đến đầu làng, …
Gợi ý: Thêm vào chỗ trống chủ ngữ và vị ngữ để hoàn chỉnh câu. Các cụm từ cho trước là các trạng ngữ; đặt câu hỏi để xác định chủ ngữ, vị ngữ.
3. Tìm lỗi và chữa lại cho đúng:
(1) Giữa hồ, nơi có một toà tháp cổ kính.
(2) Trải qua mấy nghìn năm đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc ta, một dân tộc anh hùng.
(3) Nhằm ghi lại những chiến công của quân và dân Hà Nội bảo vệ cây cầu trong những năm tháng chiến tranh ác liệt.
Gợi ý: Đặt câu hỏi để xác định chủ ngữ, vị ngữ của từng câu. Các câu đều chỉ có cụm từ làm trạng ngữ, thiếu cả chủ ngữ lẫn vị ngữ. Cách chữa: thêm chủ ngữ, vị ngữ để hoàn chỉnh câu. Có thể thêm như sau:
– …, làn sương mỏng lãng đãng bay.
– …, nhân dân đã làm nên những trang sử vẻ vang.
– …, ta nên xây dựng bảo tàng “Cầu Long Biên”.
4. Tìm lỗi và chữa các câu sau cho đúng:
(1) Cây cầu đưa những chiếc xe vận tải nặng nề vượt qua sông và bóp còi rộn vang cả dòng sông yên tĩnh.
(2) Vừa đi học về, mẹ đã bảo Thuý sang đón em. Thuý cất vội cặp sách rồi đi ngay.
(3) Khi em đến cổng trường thì Tuấn gọi em và được bạn ấy cho một cây bút mới.
Gợi ý: Xác định thành phần của từng câu, xem xét mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các thành phần ấy.
– (1):
Cây cầu / đưa những chiếc xe… qua sông / và bóp còi… yên tĩnh.
C
V1
V2
V2 không phù hợp với C (dẫn đến hiểu sai: Cây cầu bóp còi…). Chữa:
Cây cầu đưa những chiếc xe vận tải nặng nề vượt qua sông, tiếng còi xe rộn vang cả dòng sông yên tĩnh. Hoặc: Cây cầu đưa những chiếc xe vận tải nặng nề vượt qua sông. Tiếng còi xe rộn vang cả dòng sông yên tĩnh.
– (2):
Vừa đi học về, / mẹ / đã bảo Thuý… . Thuý / cất… rồi đi ngay.
TN
C
V
C
V
Người đọc sẽ hiểu là “Mẹ vừa đi học về” chứ không phải “Thuý vừa đi học về.“. Vừa đi học về liên quan đến Thuý chứ không phải mẹ. Có thể chữa: Thuý vừa đi học về, mẹ đã bảo Thuý sang đón em. […].
– (3):
Khi em đến… / thì Tuấn / gọi em / và được bạn ấy cho… mới.
T
C
V1
V2
Người đọc sẽ hiểu là “Tuấn được bạn ấy cho một cây bút mới” chứ không phải là em. Có thể chữa: Khi em đến cổng trường thì Tuấn gọi em và em được bạn ấy cho một cây bút mới.
